Saltanat bir ülkenin yönetiminde hükümdar, padişah veya sultan olarak adlandırılan tek kişinin egemen olmasıdır. Halife ise Hz. Muhammed'in vekili olarak Müslümanların imamlığını ve şeriatın koruyuculuğunu yapmakla görevli kimsedir. Halifelik ise halifenin temsil ettiği makamdır.
Halife, Peygamber'in dünya işlerine vekalet eden kişidir. 16'ncı yüzyılın başında Yavuz Sultan Selim'in Memluklar'a son vermesiyle birlikte halifelik Osmanlı Devleti'ne taşınmıştı. Bu tarihten sonra Osmanlı Devleti dini esaslarla yani şeriatla idare edilmeye başladı. Halifeliğe 3 Mart 1924'te son verildi.
Peygamber Muhammet’in vekilliği halife sıfatı, unvan ve makamı.
Halifelik Peygamber Muhammet’in ölümünden sonra Müslümanlar tarafından geçim yolu ile gelen ilk dört halife devrinden (Hulefayı Raşidin)sonra, Emevî, Abbasî ve Osmanlı hanedanlarına geçmiş, babadan oğula geçen bir unvan olarak kullanılmıştır. Dördüncü halife, Ali’nin Küfe mescidinde namaz kıldırırken İbni Mülcem adlı birisi tarafından zehirli bir kılıçla yaralanması ve birkaç gün sonra ölmesinden (661) sonra, Kûfeliler, yerine büyük oğlu Hasan’ı halife seçtiler.
Irak Müslümanlarının çoğu Hasan’ı halife olarak tamdılar. Ancak Suriye ve Mısır Emevîlerinden Muaviye’nin egemenliğini tanıdı, iki taraf arasında bir savaşın baş göstermesine doğru, kuvvetsiz kalan halife Hasan, Muaviye lehine halifelikten ayrıldığını bildirdi. Bir süre sonra Hasan’ın kardeşi Hüseyin’in Kerbelâ’da öldürülmesi üzerine de tamamen Emevîlere geçmiş oldu. Emevîler devrinde, halifelik ,Emevî hükümdarlarının imtiyazında olan bir unvan durumuna gelmiştir. Emevî hanedanından 14 halife gelmiştir.
Emevîlerin saltanatının son bulması, Emevî devletinin yıkılması üzerine (750) halifelik makamı, Peygamber Muhammet’in amcası Abbas’ın neslinden gelen Abbasî ailesine geçmiştir. Abbasî egemenliğine 1258 yılında Hülâgû tarafından son verilmesi üzerine, bu tarihe kadar gelen 37 halife Zahirin oğlu Ahmet’in Mısır’a sığınması ve Baybars’ın yardımı ile 1261 yılında Mustansır adiyle halife ilân edilmesi üzerine Abbasî halifeliğinin Mısır kolu devri başlamıştır. Fakat, siyasî bir egemenlikten kuvvet alamayan bu halifelik, çok sönük olarak geçmiş ve bu koldan gelen 17 halife ne İslâm tarihinde ne de siyasî tarihte bir iz bırakmamıştır. Abbasilerin Mısır kolunun halifeliği, Yavuz Sultan Selim Mısır’ı işgal ettiği 1517 yılma kadar sormuştur. Yavuz Sultan Selim, Mısır’daki Memlûk devletini yıkınca, son halife Müvekkil’ İstanbul’a getirmiş ve Ayasofya’da yapılan bir törenle Müvekkil’den halifeliği devralmıştır. Bu tarihten sonra halifelik, Osmanlı hükümdarlarına babadan oğula kalmak suretiyle geçmiştir.
Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’ndan yenilgi ile çıkması ve Anadolu’da Millî Mücadelecin başlaması ile, Osmanlı saltanatı, halifelikle birlikte eski önemini ve kuvvetini kaybetmiş, son Osmanlı hükümdarı Vahdettin’in İstanbul’dan kaçması üzerine de 1 Kasım 1922 de saltanat Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin bar kararı ile halifelik unvanı Osmanlı Veliahdı Abdülmecit Efendi’ye verilmiştir.
Ancak, aradan çok geçmeden, 3 Mart 1924 tarihinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından halifeliğe de son verilmiş, Osmanlı hanedanının Türkiye dışına çıkarılması üzerine de son halife Abdülmecit, Türkiye dışına çıkarılmıştır.
Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)
Sebepleri:
1-Halife Abdülmecit’in TBMM’nin belirlediği ku-rallara uymaması.
2-Halifeliğin laiklikle bağdaşmaması.
3-Halifeliğin cumhuriyet rejimi ile çelişki içinde olması
4-Halifelik makamının cumhuriyet karşıtları için sı-ğınak haline gelmesi.
5-Halifelik makamının yapılacak inkılaplar için engel görülmesi.
6-İslam ülkelerinde sömürgeleri olan Avrupalı devletlerin halifeliği temsil eden Türkiye’yi kendileri i-çin potansiyel tehlike olarak görmesinin Türkiye’nin dışişlerini olumsuz etkilemesi.
Halifeliğin Kaldırıldığı Gün;
1-Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi.
2-Şer’iyye ve Evkaf Vekaleti kaldırılarak yerine Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Diyanet İşleri Başkanlığı kuruldu.
3-Genel Kurmay Başkanlığı ve Milli Savunma Ba-kanlığının yetkilerini bünyesinde bulunduran Erkan-ı Harbiye Vekaleti kaldırılarak; yerine Genel Kurmay Başkanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı o-luşturuldu. Böylece askeri yetki ile siyasi yetki bir-birinden ayrılmış oldu.
Açıklama:19 Aralık 1924’de komutanlık ile milletvekilliği birbirinden ayrıldı. Olağanüstü durumdan dolayı Kurtuluş Savaşı yıllarında komutan-lardan bir kısmı aynı zamanda milletvekiliydi.
4-Osmanlı hanedanı mensuplarının yurt dışına çıkarılmasına karar verildi.
Açıklama:1921 Anayasası şer’î hükümlerin yürürlüğünü TBMM’ye vermekle halifeliği yetkisiz ve sembolik duruma getirmiştir.
Halifeliğin Kaldırılmasının Önemi:
1-Laikliğe geçişin en önemli aşması oldu.
2-Cumhuriyetin karakteri tam olarak belli oldu.
3-Ümmetçilik en önemli dayanağını kaybetti.
4-Ulusal egemenlik pekiştirildi.
5-İnkılap süreci hızlandı
6-Dış ilişkilere yönelik soğukluk ortadan kalktı.
7-Ümmetçilikten milliyetçiliğe geçişte önemli bir adım daha atıldı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder